“Bugün burada ald???m?z her bir nefes, o gün orada (Çanakkale’de) verilmi? olan son nefesin sayesindedir.”
Türk tarihi büyük kahramanl?klarla doludur; Çanakkale de onlardan biridir. Çanakkale denince akla Truva gelmemelidir; Çanakkale denince akla 250.000 ?ehidin yatt??? ?ehitlikler gelmeli! Çanakkale, Truva de?ildir, Türk topra??d?r; ?ehit kan?yla sulanm??, tapusu, canla al?nm?? Türk topra??d?r. Çanakkale, birlik ve bütünlü?ümüzün adresidir; millet olarak ortak de?erlerimizden biridir. Kar??daki dü?man, Mehmed Akif’in dedi?i gibi ‘Kimi Hindu kimi yamyam kimi bilmem ne bela’, ?ngiliz, Frans?z, Anzak, Avustralyal?… Beri tarafta ise Türk, Laz, Kürt, Çerkez, Arnavut… ortak de?erler için ayn? amaçlar do?rultusunda yan yana, bir arada… Bu sebeple Çanakkale, birlik ve beraberli?imizin sembolüdür. Çanakkale zaferi, iman, azim ve kararl?l???n ve vatan sevdas?n?n, modern teknolojiye, üstün silahlara ve say?ca kalabal??a galip gelmesidir. Büyük sava?lar?, büyük milletler kazan?r. Çanakkale, tarihe gömülmek istenen bir milletin dirilip kendine gelmesidir; Çanakkale, bir milletin, kendine kaz?lan mezar?n üzerinden atlay?p o mezar? kazanlar? kovalad??? yerdir. Çanakkale, sadece bir bölgenin ad? de?ildir; Çanakkale, bir ruhtur, bir bilinç, bir anlay??t?r. Çanakkale, bir destand?r ve efsane de?il gerçektir.
‘Osmanl? bitti; bir daha dirilemeyecek ?ekilde yere serildi’ denilen bir zamanda kazan?lan muhte?em bir zaferdir Çanakkale. Çanakkale’yi, Çanakkale ruhunu iyi anlamam?z laz?m. Çanakkale sava?lar? kaybedilseydi belki de Kurtulu? Sava?? olmayacakt?! Çanakkale zaferi, dünyan?n, tarihin gidi?at?n? de?i?tirdi. Genelkurmay Ba?kanl???n?n verilerine göre Çanakkale’de 210.000 civar?nda insan kayb?m?z vard?r; ?ehit say?m?z 57.000 civar?ndad?r. Çanakkale ?ehitleri, bu vatan?n tapusu say?l?r. Yakla??k 2,5 y?l süren Kurtulu? Sava??nda verdi?imiz ?ehit say?s? 10.000 civar?nda iken yakla??k 8 ay süren Çanakkale Sava??nda verdi?imiz ?ehit say?s? 57.000; kay?p say?s? (sava? d??? kalan insan say?m?z) Genel Kurmay kay?tlar?ndaki verilere göre 210.000’dir. Dü?man?n kayb? da bir o kadard?r. ?ki taraftaki toplam kay?p say?s? 500.000 civar?ndad?r. Bu rakamlar, Çanakkale Sava??n?n ne büyük bir sava? oldu?unu göstermeye yeter herhalde!
Çanakkale Sava??, kara, deniz ve hava kuvvetlerinin birlikte, koordinasyon halinde gerçekle?tirdikleri tarihteki ilk sava?t?r.
Çanakkale Sava??nda ?tilaf devletlerinin elinde 12 büyük z?rhl? gemi, 18 muhrip gemi, 13 torpido gemisi, 7 tarama gemisi, 2 hastane gemisi, 12 denizalt?, 42 uçak ve küçük çapl? çok say?da gemi ile 500.000 asker vard?. ?tilaf devletleri donanmas? 506 topla, günde ortalama 23.000 mermi atmakta idi mevzilerimize. Bizim elimizde ise ço?u eski, eski ve ate? gücü (k?sa menzilli) zay?f 150 top vard?; bunlarla at?labilen mermi say?s? ise günde ortalama 370 idi. Elimizdeki uçak say?s? ancak 20 idi. Arada müthi? bir kuvvet fark? vard?. Görünü?e bak?l?rsa Türklerin kazanmas? imkans?z görünüyordu. Özellikle ?ngilizler, zafer kazanacaklar?ndan, bo?az? birkaç saat içinde geçebileceklerinden son derece emindiler; Çanakkale’yi rahatl?kla geçip ?stanbul’a ula?abileceklerini hayal ediyorlard?. Kar??lar?nda ise bütün k?s?tl? imkanlar?na ra?men dü?man? Çanakkale’den geçirmemeye and içmi?, kararl? bir millet vard?; Mehmetçik vard?. Onbe?likler vard? tüfek kadar boylar?yla du?mana kar?? direni? ve azim vard?.Mehmetçik, dü?man?n vatan topra??n? çi?nemesine izin veremezdi. Çanakkale, bizim için sald?r? de?il savunma sava??d?r; savunma sava??d?r ancak içinde yer yer taarruza rastlan?r.
Biz, Çanakkale’yi 1980’li y?llarda Japonlardan ö?rendik. Ülkemizi ziyarete gelen Japon e?itimciler heyetinin, ‘‘çocuklar?n?za milli ?uur kazand?rmak için Çanakkale’yi gezdirin; Çanakkale’yi anlat?n’’ demesinden sonra uyand?k ve Çanakkale’yi hat?rlad?k.
Atatürk, “Türk çocu?u ecdad?n? tan?d?kça kendinde büyük i?ler yapma cesareti bulacakt?r… Yeti?ecek çocuklar?m?za ve gençlerimize, görecekleri e?itimin s?n?r? ne olursa olsun, en evvel ve her ?eyden evvel Türkiye’nin istiklaline ve kendi benli?ine, milli varl???na dü?man olan bütün unsurlarla mücadele etme lüzumu ö?retilmelidir” sözünü hat?rlama zaman?d?r. Buna, bu bilince her zaman ihtiyac?m?z olmu?tur.
Çanakkale sava?lar?, tarihsel bir olayd?r; daha ziyade tarihin konusudur ancak tarihsel olaylar?n ayn? zamanda sosyolojik ve psikolojik, dü?ünsel boyutu da vard?r. Özellikle sava?lar, toplumlar?n ya?am?yla, inanç ve kültürel de?erleriyle, insan ve toplum psikolojisiyle yak?ndan ba?lant?l?d?r. Çanakkale sava?lar?na genellikle tarihsel aç?dan bak?l?r ve bak?lm??t?r; biz burada sosyolojik, psikolojik ve dü?ünsel aç?dan farkl? bir yakla??mla Çanakkale sava?lar?ndan bahsetmeye çal??aca??z. ?üphesiz herkes ayn? olaya farkl? bir aç?dan bakar, farkl? bir aç?dan yakla??r. Bir olay? farkl? aç?lardan dinlemek de ayr? bir zenginliktir. Bir konu ne kadar çok tekrarlan?rsa ve ne kadar farkl? aç?lardan anlat?l?rsa o konu o kadar iyi ve etrafl?ca anla??l?r. Çanakkale Sava?lar?, o kadar önemli bir olayd?r ki tekrar tekrar hat?rlamakta, tekrar tekrar dinlemekte, farkl? aç?lardan anlatmakta faydalar vard?r.
Anadolu, co?rafi ve stratejik aç?dan çok önemli bir bölgedir. Tarih boyunca büyük devletler bu topraklar? ele geçirmek için çok kanl? mücadeleler vermi?lerdir. Böyle önemli bir co?rafyada ya?ayan topluluklar ise bu önemli bölgeyi kaybetmemek için çok a??r bedeller ödemi?lerdir. Türk milleti, bu bedeli en a??r bir ?ekilde ödemi? olan milletlerden biridir.
Sava?, ne anlat?l?r ne anla??l?r; sava? ancak ya?an?r. Çanakkale sava?lar? da öyledir. Ancak biz yine de anlatmaya çal??aca??z. Sosyal psikolojik yakla??mla size anlatmaya, hissettirmeye çal??aca??z. Çanakkale’de can verenler, Çanakkale’de ?ehit olanlar ülkeleri için,gelecegimiz için, inançlar? için fedakarl?k yapt?lar. Hangi ?artlarda can verme fedakarl???nda bulundular, hangi duygularla ölüme isteyerek gittiler onu anlamak gerekir; örnek almak üzere anlatmaya, hissettirmeye çal??aca??z.
Çanakkale Sava?lar? iki a?amal?d?r. ?lk a?ama deniz sava?? ?eklinde cereyan etmi?; Çanakkale’yi denizden geçemeyeceklerini anlay?nca ikinci a?ama olan kara sava?lar? ba?lat?lm??t?r. Deniz sava?lar? 19 ?ubat 1915 günü ba?lam??, 18 Mart 1915 günü dü?man için büyük bir hüsranla sona ermi?tir. 18 Mart 1915 günü, Çanakkale deniz zaferinin kazan?ld??? gündür. ?tilaf devletleri yakla??k 30 sava? gemisiyle saat 11 s?ralar?nda Çanakkale bo?az?nda yakla??k 7 saat boyunca aral?ks?z diyebilece?imiz bir ?ekilde k?y?lar?m?z? bombard?mana ba?lad?. Nusret may?n gemisinin dö?edi?i may?nlar ve k?y?daki birliklerimizin verdi?i kar??l?kla dü?man gemileri geri çekilmek zorunda kald?. 3 büyük z?rhl? gemi bat?r?ld? ve 3 gemide a??r yara alarak kullan?lamaz hale geldi. Saat 11’de ba?lat?lan sald?r? saat 18 s?ralar?nda kesilmi? ve dü?man donanmas? geri çekilmi?tir. Yakla??k 10 gün sonra 29 Mart 1915 günü ikinci a?ama olan kara sava?lar? ba?lat?ld?.Kara sava?lar?, Gelibolu’da ya?anm??t?r. ?tilaf devletleri Çanakkale’nin farkl? bölgelerine (Ar?burnu, Seddülbahir, Kumkale, Kirte) asker ç?karmaya kalk??t?lar. K?y?lar? ele geçirerek bo?az? geçmeyi planl?yorlard?. ??te sava??n en a??r ?ekli bu kara sava?lar? boyunca ya?and?. Kirte, Z???ndere, Kerevizdere, Ar?burnu, Anafartalar bölgelerinde ?iddetli çat??malar ya?and?. Ortal?k kan ve ceset kokusundan bunalm??t?; koku, insan genzini yak?yor, mideleri buland?r?yordu. Ortal?kta parçalanm??, kanl? ceset parçalar?yla doluydu; askerler, arkada?lar?n?n gözü önünde ç?rp?na ç?rp?na can veriyordu; kol, bacak, ayak, kafa kopuyor; vücutlar paramparça oluyordu.
Çanakkale kara sava?lar?n?n seyrini de?i?tiren ki?i, Mustafa Kemal’dir; o zamanlar yarbay rütbesinde idi. O, Anafartalar kahraman?d?r; ad?, Anadolu’da bu sava?ta ilk kez Çanakkale’nin korkusuz ve ba?ar?l? komutan? olarak bu sava? sayesinde duyulmu?tur. 20 Aral?k 1915 günü dü?man, k?y?da çok dar bir alanda ele geçirebildi?i ?eridi sessizce ve gizlice bo?altarak çekildi. Dü?man?n bu sava?ta ba?arabildi?i en iyi ?ey, ustaca, kay?p vermeden geri çekilebilmesi idi. ‘Çanakkale geçilemez, ele geçirilemez’ diyorlard?. Çanakkale’nin ele geçirilemeyece?ini, geçilemeyece?ini anlam??lard?. Sava? böylelikle bitti.
Çanakkale Sava?lar? yakla??k 1 y?l sürdü. Birle?ik dü?man kuvvetleri, felaket bir yenilgiyle, utançla geri çekilmek zorunda kald?.
Bu sava?ta en fazla ?ehit veren illerimiz s?ras?yla ?unlard?r: Bursa, Bal?kesir, Konya, Kastamonu, Denizli.
Çanakkale’de keskin ni?anc? kad?n askerlerimiz de vard?. Bunlar, dü?mana büyük kay?plar verdirmi?lerdir. Dü?man, bunlar? ancak vurarak öldürdükten sonra ele geçirebilmi? ve kad?n olduklar?n? fark edince büyük ?a?k?nl?k geçirmi?lerdir.
Çanakkale Sava?lar?n?n manevi cephesi: ?ngiliz komutan Hamilton: ‘Bizi Türklerin maddi gücü de?il manevi gücü yendi. Atacak barutlar?, mermileri bile kalmam??t? ancak göklerden inen güçler onlara yard?m etti.’ Diyerek ilahi yard?m? itiraf etmek zorunda kalm??t?r. ?ngiltere’nin Bahriye naz?r? Churchil, ‘Bunca teknolojiye ra?men nas?l oldu da Türklere yenildiniz?’ diye soranlara, ‘Anlayam?yorsunuz, biz Çanakkale’de sadece Türklerle de?il Tanr? ile de sava?t?k ve tabi ki kaybettik’ demi?tir. ?nan?yoruz ki, Cenab-? Allah, darda kalan kuluna, s?k??an kuluna yard?m eder
Allah’?n yard?m?: ?ngilizler ve Frans?zlar o dönemin en geli?mi? teknolojisine ve silahlar?na sahip idiler. Ancak bu üstünlükleri onlara yaramam??t?r. Att?klar? baz? bombalar patlamam??, devasa gemileri patlar m? patlamaz m? diye dü?ünülen ço?u el yap?m? may?na çarparak batm?? ve yara alm??t?r. Nusret may?n gemisi yakalanmadan may?nlar? denize dökebilmi?tir. Baz? beyaz bulutlar, ç?karma yapan dü?man askerlerini içine alarak yükselmi? ve dü?man askerleri resmen kaybolmu?tur. Mesela ?ngilizlerin 4. Norfolk taburu bu ?ekilde kaybolmu?tur. Buna cephedeki ?ngiliz asker ve subaylar da ?ahit olmu?tur. Seyit onba??’n?n 276 kiloluk top mermisini tek ba??na kald?r?p atmas? ve bu merminin dü?man gemisini bat?rmas? da ayr? bir mucizedir. Normal ?artlarda 276 kiloluk bir topu bir insan?n kald?rmas? imkans?zd?r.
Kimyasal gaz kullan?lan sava?: Kimyasal gaz?n kullan?m?, uluslar aras? hukuka göre suçtur; insanl?k suçudur. Ancak buna ra?men ?ngilizler, kazanabilme tutkusuyla Türklere kar?? çekinmeden kimyasal gaz, kimyasal bomba kullanm??lard?r. Türklere kar?? kimyasal gaz kullan?lmas? fikrini ?ngiliz Bahriye Naz?r? Churchil, teklif etmi?tir. Kimyasal gaz kullan?m?n insanl?k suçu oldu?u söylenince, ‘Türkler insan de?ildir ki’ diyerek yan?tlam??t?r. ?ngilizlerin kulland??? gaz, Allah’?n takdiridir ki, esen rüzgar?n etkisiyle geri dönmü? ve kendilerini zehirlemi?tir. Bu an, teknolojinin iflas etti?i, bir i?e yaramad??? and?r.
Deniz sava??n?n seyrini de?i?tiren gemi: ?üphesiz Nusret may?n gemisidir. Dü?man gemileri 1155 topla olanca gücü ile k?y?lar?m?z? dövmekte idi. K?y?da ta? üstünde ta? kalm?yordu; ortal?k toz dumand?, göz gözü görmüyordu. Bir gece Nusret may?n gemisinin komutan? bir rüya görmü? rüyada gördü?ünden hareketle 13’erli 2 s?ra halinde 26 may?n? bir gece denize, k?y?ya paralel dö?emi?ti. Ellerinde ancak bu kadar may?n vard? ve bunlar?n patlay?p patlamayaca?? ?üpheli idi; çünkü el yap?m? ve kara barut denilen patlamas?na ?üpheyle bak?lan derme çatma kabilinden may?nlard?. ??te o may?nlar, birkaç dakika içerisinde ard arda dü?man?n çok güvendi?i o gemilerin 3’ünü bat?rd?, 3’ünü a??r yaralad? ve geri çekilmek durumunda b?rakt?. Bunlar? gören di?er gemiler de panikle bo?az? terk ederek geri çekildiler. Nusret gemisi, Alman yap?m?d?r; küçük boyutlu (uzunlu?u 40 m; eni 7 m.) bir gemi idi. Bu özelli?i ile k?y?larda, dar alanlarda rahatl?kla manevra yapabiliyordu. Bo?azda adeta cirit atan dü?man gemilerine yakalanmadan may?nlar? dökmesi de önemli bir ayr?nt?d?r. Nusret’in may?nlar? san?ld???ndan çok büyük i?ler ba?arm??t?.
Bir de Muavenet-i Milliye gemisinden bahsedelim. Muavenet-i Milliye, Goliath denilen, Goliath, dev demektir, dev bir z?rhl?y? ard arda ate?ledi?i 3 torpido ile bat?rm??t?r. Küçük bir torpido gemisi olan Muavenet, dev sava? gemisi Goliaht’? sulara gömdü ve herhangi bir yara almadan limana geri döndü. Goliath, 750 ki?ilik personeli ile o ana kadar Osmanl? mevzilerini yüksek ate? gücüyle adeta cehenneme çevirmekte idi.
Kahramanl?k nedir? Kahramanl?k, yüce bir ideal u?runa sahip olunan k?ymetli ?eylerden vazgeçmektir. ?üphesiz insan?n en k?ymetli varl???, kendi bedenidir, kendisidir. ??te o en k?ymetli varl???n?, bedenini memleketi için feda edebilmek kahramanl?kt?r. Demek ki, vatan, bedenden de k?ymetlidir. Yi?it, can?n? feda ederek vatan?n? koruyabilendir. Vatan?n? koruyabilmek için can?n? feda etmektir kahramanl?kt?r. Dü?man?n say?ca ve teknoloji bak?m?ndan üstünlü?üne ald?rmadan yüreklerini ortaya koyarak, dü?mana direnmek ve kazanmakt?r kahramanl?k. Mesela tümü ?ehit dü?en bir alay?m?z var: 57. Alay. Ar?burnu muharebelerinde dü?man?n k?y?y? ele geçirmemesi için k?yas?ya, ölesiye çarp??m??lar ve dü?man? geri püskürtmü?lerdir. 57. Alay, dünya sava? tarihinde personelinin tamam? ?ehit dü?en tek alayd?r; tek bir ki?i bile sa? kalmam??, ölesiye sava?m??lard?r. 67 ki?iyle 3000 ki?iyi durdurabilmek kahramanl?kt?r. O gün onlar orada ölmeseydi biz bugün burada olamazd?k. Metrekareye 6000 mermi dü?mü?tür; dünya sava? tarihinde bunun ba?ka bir örne?i yoktur. Asker, mermilerin üzerinde ko?uyordu. Arkada??n?n vücudu parçalanm??, yerler k?pk?rm?z? kan idi, arkada??n?n kolu, baca??, kafas? kopmu?tu. Kopan kafaya, kola, baca?a basarak, üstünden atlayarak ve kendisinin de az sonra ayn? ak?bete u?rayaca??n? bilerek sava?abilmektir kahramanl?k. Onlar ölmekten korkmuyorlard?; kaybetmekten korkuyorlard?. Sa? kolunu kaybetmi? bir asker, ‘sol kolum var komutan?m; o bana yeter’ diyordu; i?te budur kahramanl?k. Filmlerde olur ya, kola, baca?a saplanan mermiyi ?k?na s?k?na ç?kar?rlar; i?te o Çanakkale’de gerçekten olmu?tur; hem de defalarca olmu?tur. Narkoz olmad??? için di?lerinin aras?na s?k??t?rd??? bez veya çubu?u ?s?rarak uyu?turmadan ameliyat olan Mehmetçikler vard?r; i?te kahramanl?k budur. Çanakkale sava??nda çarp??an askerlerin ço?u, farkl? cephelerden, farkl? sava?lardan ç?karak Çanakkale’ye gelmi?lerdir ve ço?u da evlerine u?rayamadan gelmi?lerdir. Kimi Kafkasya’dan Rus cephesinden; kimi Balkan Sava??ndan Yunan ve S?rplara kar?? verilen sava?tan, kimi Suriye’den, Filistinden gelmi?lerdir. Cephede yaralan?p da hastaneye kald?r?lan, hastaneden ç?k?p da cephede sava?a devam eden yi?itler vard?r. Kur?unlar v?z?r v?z?r uçu?uyor; onlarca kur?un vücudu delik de?ik ediyor; insan vücudu k?pk?rm?z? et parças?na dönüyor, cesedin insan cesedi mi oldu?u dikkatli bak?nca anla??labiliyor. Mehmetçik, Çanakkale’de kendinden 11 kat büyük dü?mana galebe çalm??t?r.
Çanakkale Sava?lar?nda Mustafa Kemal: Çanakkale kara Sava?lar?n?n en önemli ve ba?ar?l? kumandanlar?ndan biri ?üphesiz Mustafa Kemal’dir. Mustafa Kemal, Çanakkale kara sava?lar?n?n seyrini belirleyen bir komutand?r. Kendi iradesiyle cephede yapt??? giri?imlerle önemli ba?ar?lar elde etmi?tir. “Ben size taarruzu emretmiyorum; ölmeyi emrediyorum. Biz ölünceye kadar geçecek zaman zarf?nda yerimize ba?ka kuvvetler ve komutanlar gelecektir” sözüyle askere hücum emri vermi? ve dü?man geri püskürtülmü?tür.
Çocuklu?unu, gençli?ini Çanakkale’de geçirenler: Çanakkale’den evvel 1911’de Kuzey Afrika’da, ?talyanlara kar?? Trabslusgarp’ta sava?t?k. 1912 ve 1913’de Balkan devletlerine kar?? sava?t?k. Ard?ndan I.Dünya Sava??’na girdik. Ard arda sava?lar, ard arda kay?plar... Dü?man, yüklendikçe yükleniyor; asker tükeniyor, insan say?s? azal?yor. Sava?acak yeti?kin bulmak zorla??yor ve devreye gençler, çocuklar giriyor. Vatan için… Okullar?n? b?rak?yorlar, ana kuzular? idiler; evlerini terk ediyorlar. Ne için?... Analar?n?n dualar?yla, verdi?i moralle okullar?n? b?rak?p cepheye ko?uyorlar. Gençliklerini, çocukluklar?n? cephede geçiriyorlar. Barut kokular?, mermi sesleri, bomba patlamalar? aras?nda, tozun topra??n, kan?n içinde çocukluklar?n?, gençliklerini geçirdiler; oyun oynamaya f?rsat bulamad?lar; sevemediler, sevdalanamad?lar… Sevdal?lar? vatan idi… Dü?man ona el de?mesin istiyorlard?. Çanakkale bitti henüz geri dönmeden, dönemeden Kurtulu? Sava?? ba?lad? ve ona kat?ld?lar. Balkan Sava?? bitti, eve döneriz demi?ken; Çanakkale sava?? ba?lad?, oraya ko?tular; o bitti, eve döneriz demi?ken Kurtulu? Sava?? ba?lam??t?. Ço?u eve dönemedi; dönenlerde kimi elsiz, kimi ayaks?z. Bacaks?z; kimi kör döndüler… En son Yunan’? denize döküp de rahata erdiler. Köyüne, evine ancak 10 sene sonra dönebilenler oldu; çok az, ço?u dönmedi, dönemedi. Sava?tan önce Çanakkale’nin çiçek kokan, çimen kokan topraklar? kan ve barut kokar hale geldi. Sava?tan önce Çanakkale’nin yemye?il k?rlar?, k?z?la, kan k?rm?z?s?na büründü. Birçok lisemizin son s?n?f ö?rencileri Çanakkale sava??na gönüllü olarak kat?ld?klar? için o liseler 1915 y?l?nda mezun vermemi?lerdir. Kastamonu Lisesi, Konya Lisesi, Kayseri Lisesi, Galatasaray Lisesi ve ?zmir Lisesi bu liseler aras?ndad?r. Kilometrelerce ötelerden tam techizat gelen dü?man askerlerinin kar??s?nda vatanlar?n? savunmaya gönüllü olarak kat?lan ortaokul ve lise ö?rencileri vard?. Allah hepsine rahmetiyle muamele buyursun.
Mehmetçi?in, dü?man?na bile insanl?k dersi verdi?i yer: Çanakkale. Avrupal?, Türkleri barbar olarak niteler. Ancak Türkler, Çanakkale’de Avrupal? dü?manlar?na insanl??? gösterdiler. Sava??n kurallar? vard?r; ancak as?l olan insanl?kt?r. Mehmetçik, esir dü?ene kötülük yapmad?, kötü davranmad?. Kendisinde olmayan ekme?ini esir dü?manla bölü?tü; kendisi doymad??? halde yeme?ini dü?man?na ikram etmekten geri durmad?. Yaralanm?? dü?man askerini esir edince onun yaras?n? sard?, mataras?ndaki suyunu bölü?tü. Mehmetçik, yaral?lar?n? al?p geri çekilen dü?mana kur?un s?kmad?. Bir ?ngiliz subay? doktor, ‘Türkler yaln?zca dünyan?n en cesur sava?ç?lar? de?il ayn? zamanda en centilmen askerleridir’ demek zorunda kalm??t?r. Türkler, yaral?lar?n? tahliye eden dü?mana mermi s?kmam??t?r; dü?man yaral?lar?n?n bak?ld??? hastanelere, hastane gemilerine ate? etmemi?tir.
Dü?man, insanl?k onurunu ve sava? kurallar?n? çi?nemi?, insanl?k suçu i?lemi?tir. Bilerek, kas?tl? olarak cephe gerisindeki Türk Hastanelerini vurmu?, binlerce yaral?m?z?n ve sa?l?k personelinin ölmesine, ?ehit olmas?na neden olmu?lard?r. Oysa baz? dü?man askerlerinin ve komutanlar?n?n ifade ettikleri gibi Türkler kesinlikle dü?man?n hastane gemilerine ate? etmiyordu.
Sonuç: Çanakkale Sava?lar?n? soran bir gazeteciye Atatürk ?öyle demi?tir: “Kar??l?kl? siperler aras?ndaki mesafe 8 metre. Yani ölüm muhakkak. Ön siperdeki askerlerin hiçbiri kurtulmamacas?na ?ehit dü?üyor. ?kinci s?radaki siperde bulunanlar, tereddüt etmeden hemen bunlar?n yerini al?yor. Öleni görüyor, üç dakika içinde ölece?ini biliyor ama en ufak bir sars?nt? yok. Okuma bilenler Kur’an okuyor, bilmeyenler Kelime-i ?ehadet getiriyor. Emin olun ki Çanakkale’yi kazand?ran bu yüksek ruhtur.” Yani bize zaferi kazand?ran, ?ehit veya gazi olma duygusudur. Dü?mana kar?? vatan? savunurken imanla, iman gücüyle savunma yap?l?yordu. Bu bir ?uurdur ve bu zaferi kazand?ran da bu ?uurdur. Çanakkale, birlik ve beraberlikle kazan?lan sava?t?r. Bugün de farkl?l?klar?m?z?, ayr?l?k ve gayr?l?klar? bir kenara b?rakarak bir olabilirsek, yeni, yine, nice zaferler kazanabiliriz ve ba?ar?lara imza atabiliriz.
